Rękopis znaleziony w Saragossie. Dziedzictwo Gomelezów

Jarzynie udało się coś rzadkiego: połączyć olśniewające widowisko wykorzystujące i nowoczesne środki wideo, i te charakterystyczne dla dawnego teatru (efekt deus ex machina, dzięki któremu pojawia się Anioł Stróż) z wartką narracją i komentarzem filozoficznym. Jądrem całości jest konfrontacja między racjonalnością a mistyką i magią, tląca się nadzieja, że świat można poznać i objaśnić jego reguły. Przedstawienie trwające niemal cztery godziny wciąga, intryguje i zaskakuje nie tylko formą, ale i treścią. Co więcej, błyszczy paradą aktorskich kreacji, by wspomnieć jedynie monolog córki Montezumy w mistrzowskim wykonaniu Danuty Stenki czy postać głównego manipulatora, której Andrzej Seweryn nadaje wieloznaczne odcienie.

Przedstawienie jest wycyzelowane aktorsko, nie ma w nim słabych punktów, ale szczególną uwagę należy zwrócić na Wojciecha Siwka w roli Alexa/Alfonso. Aktor konsekwentnie buduje postać dojrzewającą do właściwej dlań roli, przekraczającą ograniczenia, wychodzącą z ciasnawych gorsetów, dorastającą do poziomu świadomej jednostki. Znakomity jest Andrzej Seweryn jako mroczny mistrz intrygi, czy to w kostiumie Gomeleza, czy Inkwizytora. Wystudiowaną pewność siebie wypiera zeń w kluczowym momencie dojmujący strach przed porażką, końcem wielopokoleniowego projektu, kolapsem imperium, jakże niechcianą zmianą, przed którą zresztą lęk czuje niemal każdy. Magnetyzująca jest Danuta Stenka – kabalistka mimo woli, tajemnicza tarocistka, antycypująca alternacje przyszłości w sekwencji scen układania kart od Głupca poprzez Cesarza aż do Wybrańca, konstytuując niejako metafizyczną oś narracji. Świetnie gra Modest Ruciński, jakże mefistofeliczny, jako Kat, Don Belial de Gehenna oraz przede wszystkim w, nomen omen, roli Diabła.

Stenka to duchowa przewodniczka, uosobienie mądrości podszytej zwątpieniem. W głosie aktorki wybrzmiewa doświadczenie kogoś, kto zna granice poznania, lecz nie przestaje ich badać; kto mierzy się z pytaniem, czy tradycja to odkupienie czy ucisk. Każde jej słowo, nawet wypowiedziane półgłosem, nabiera wielkiego znaczenia. Jest kimś, kto wie więcej, ale nie zdradza wszystkiego. Seweryn to autorytet i mistrz gry. Jego postać jest jak niewzruszona skała – wystarczy obecność pełna siły i spokoju. Tworzy figurę władzy, która niesie na sobie ciężar tradycji, odpowiedzialności, objawienia i ofiary. Seweryn nie potrzebuje patosu - jego ruch jest zdyscyplinowany, głos wymodulowany - obecny bardziej przez milczenie niż przez demonstracyjne gesty. (...) to spektakl, który oddycha metafizyką, ale nie traci kontaktu z rzeczywistością. Piękna i wielowarstwowa przypowieść o tym, co tracimy, gdy odrzucamy tożsamość, prawdę i duchowość na rzecz chłodnej kalkulacji.

Każda scena jest pieczołowicie, wręcz malarsko zakomponowana, pełna kunsztownie wykonanych rekwizytów, dekoracji i kostiumów, do czego Teatr Polski zdążył już przyzwyczaić. Więzienie inkwizycji, czy karczma Venta Quemada odwzorowane są prosto i ze smakiem, stroje nawiązują do epoki, a niekiedy żywcem przeniesione są z wróżebnych kart, jak choćby demoniczny Don Belial de Gehenna Modesta Rucińskiego. Podstawę scenografii Anny Axer-Fijałkowskiej stanowią cztery monumentalne ruchome ściany, których zmienny układ buduje przestrzeń i pozostawia miejsce wyobraźni widza. Tło stanowi olbrzymi ekran, na którym wyświetlane są projekcje autorstwa Zbigniewa Bzymka: przypominające komputerowe gry przygodowe FPP widoki gór Sierra Morena, olbrzymie animacje postaci z kart tarota i wszędobylskie cyfr (...).

Aktorzy grają znakomicie (...). Lekkością gry i jednoczesną głębią tworzonych naprędce postaci (w zależności od potrzeb gry), czaruje nas Andrzej Seweryn: czy to jako Gomelez, czy inkwizytor, czy jako pustelnik, dowodząc, że nie ma dla niego żadnych aktorskich granic. Widać też, że świetnie się tymi swoimi bohaterami bawi, że wspomnę tylko kwestię czerwonych butów pustelnika. Znakomita jest Katarzyna Strączek jako Inez, zachwyca Modest Ruciński przede wszystkim w roli Avadoro. Cały zespół aktorski jest zresztą niczym postaci przedstawione na kartach tarota: bez nich nie ma przeszłości, teraźniejszości ani przyszłości – świat jest niekompletny, nie ma iluzji, nie ma pięknych obrazów, nie ma wreszcie opowieści.

Jarzyna z dramaturgiem Romanem Pawłowskim-Felbergiem podkreślają umowność scenicznego świata, jego „symulacyjny" charakter – są więc pojawiające się jakby znikąd, zjeżdżające z góry rekwizyty – chociażby szpada burbońskiego gwardzisty. (...) Umożliwia to również zmieniająca się wciąż, umowna, ale zarazem spektakularna scenografia, podpisana przez kolektyw „AAFGJAP". Razem z projekcjami Zbigniewa Bzymka dynamiczna, ciągle zmieniająca się w rytm zapętlonych ruchów sceny obrotowej, scenografia tworzy gęsty, nakreślony z rozmachem sceniczny świat, który chce się oglądać.

Spektakl o wielkich ambicjach i potężnym rozmachu, inscenizacyjnym i intelektualnym. Szkatułkowa struktura powieści pozwala dodawać kolejne warstwy: najważniejszy jest wątek gry, oceniającej przydatność kandydata do sukcesji. Obok siebie są tu sceny rodem z korporacji i... z rajskiego ogrodu. Do tego, żeby dobrze razem działały, skutecznie przyczynia się bardzo rozbuchana, elastyczna znaczeniowo scenografia.

To, co wykreowali na scenie Polskiego Twórcy scenografii (AAFGJAP), gry świateł (Aleksandr Prowaliński), muzyki (Karol Nepelski) a przede wszystkim fantastycznych projekcji video (Zbigniew Bzymek) - jest klasy najwyższej. A gdy do tego pojawiają się postaci mistyczne w kostiumach autorstwa Anny Axer-Fijałkowskiej, można siedzieć jak zaczarowany i klapać żuchwą ze zdumienia. Widowisko jest po prostu magicznym dziełem i moim zdaniem będzie o nim co najmniej wzmianka w annałach polskiego teatru. Obrotowa scena, ruchome dekoracje - tu ukłon w stronę znakomitej Ekipy obsługi sceny - arcydzieło. No i opuszczające się z rampy nad głowami aktorów rekwizyty. Nie mogę i nie chcę absolutnie pominąć efektów pirotechnicznych, które stworzył Tomasz Pałasz. Płonące i znikające w powietrzu kartki rękopisu to najlepszy ich przykład. (...) Świetny, monumentalny, dający do myślenia - taki jest „Rękopis znaleziony w Saragossie. Dziedzictwo Gomelezów” w reżyserii Grzegorza Jarzyny na scenie warszawskiego Teatru Polskiego.